Maurycy Spokorny

---

Działalność gospodarcza i społeczna

W swojej karierze zawodowej Maurycy Spokorny, po odbyciu praktyki aptekarskiej w aptece Wilbuszewicza w Białymstoku, kontynuował kształcenie w obszarze farmacji w Warszawie, gdzie uzyskał dyplom 17 marca 1884 roku. Po zdobyciu wykształcenia przeniósł się do Łodzi. Tutaj związał swoje życie osobiste z córką łódzkiego fabrykanta Friedländera, Rozalią, a jego teść prowadził fabrykę Friedländera i Thienemana, usytuowaną przy ul. Spacerowej (obecnie al. T. Kościuszki).

W tym samym 1884 roku, Spokorny nabył od Fryderyka Müllera aptekę znajdującą się przy ul. Piotrkowskiej 46. Müller tę aptekę zakupił z kolei od Józefa Gebla, który prowadził aptekę przy ul. Piotrkowskiej 25 (teraz 22). Spokorny zarządzał tą apteką aż do 1890 roku, kiedy to wymienił się lokalami z Müllerem. Müller wrócił więc na Piotrkowską 46, a Spokorny zajął jego lokal przy ul. Piotrkowskiej 25 (obecnie 22), którym zarządzał do swojego wyjazdu do Warszawy w 1903 roku. Wówczas sprzedał aptekę łódzkim aptekarzom, Michałowi Lipcowi i Józefowi Zundelewiczowi.

Oprócz działalności aptekarskiej, Spokorny przy współpracy z Ottonem Tinemannem rozpoczął produkcję środków opatrunkowych w ich fabryce przy ul. Dowborczyków 29 w Łodzi, co było pierwszym takim przedsięwzięciem w Królestwie Polskim.

Na polu działań społecznych, zajmował się wieloma inicjatywami. Był prezesem żydowskiego Stowarzyszenia Pielęgnowania Chorych „Bikur Cholim” w Łodzi. Jego zaangażowanie w kwestie elektryfikacji Łodzi było natomiast najbardziej charakterystyczne. W około 1894 roku został plenipotentem niemieckiego koncernu elektrotechnicznego „Siemens i Halske”, gdzie dążył do uzyskania koncesji na budowę miejskich tramwajów elektrycznych oraz elektrowni. Mimo że jego starania były częściowo udane – koncesję na budowę tramwajowej sieci uzyskali łódzcy fabrykanci pod przewodnictwem Juliusza Kunitzera, zapisał się w historii jako jeden z pionierów elektryczności miejskiej w Łodzi.

Po przeniesieniu się do Warszawy w 1903 roku, Spokorny zajął się zdegradowanym przedsiębiorstwem konnej komunikacji tramwajowej. Od marca 1902 roku nadzorował opracowywanie projektów technicznych oraz planów finansowych elektryfikacji tramwajów, które do tej pory były zarządzane przez belgijskie towarzystwo. W styczniu 1903 roku, jako dyrektor zarządu tramwajów konnych, podejmował działania na rzecz elektryfikacji oraz konsolidacji zainteresowania koncernu „Siemens i Halske” w tym obszarze.

Spokorny współpracował z wieloma warszawskimi inwestorami, wśród których byli Seweryn Czetwertyński, Maciej Mikołaj Radziwiłł oraz Michał Woroniecki. Ta współpraca zaowocowała utworzeniem Towarzystwa Akcyjnego Tramwajów Miejskich, które wygrało przetarg na budowę elektrycznych tramwajów. Projekt ten zrealizował „Siemens i Halske”, a uruchomienie tramwajów miało miejsce w 1908 roku, kiedy to stały się drugą siecią elektryczną w Królestwie Polskim, po łódzkiej, która zadebiutowała w grudniu 1898.

W 1902 roku Spokorny przeszedł na katolicyzm. W 1903 roku zbudował sześciokondygnacyjną kamienicę przy Alejach Ujazdowskich 19, na rogu ul. F. Chopina, zaprojektowaną przez architekta Dawida Landego. Kamienica ta, niestety, została zniszczona podczas II wojny światowej.

Jako ważny uczestnik projektów tramwajowych, był inicjatorem budowy elektrowni, która była dedykowana produkcji energii dla nowego systemu tramwajów, zlokalizowanej przy ul. Przyokopowej 28, gdzie obecnie mieści się Muzeum Powstania Warszawskiego. Po inauguracji pierwszej linii tramwaju elektrycznego 26 marca 1908 roku, Spokorny stał się naczelnym dyrektorem nowego przedsiębiorstwa Tramwaje Miejskie w Warszawie, pełniąc tę funkcję do 1916 roku, kiedy to jego działalność zakończyła niemiecka okupacja, która wykorzystała pretekst strajku tramwajarzy w tej samej chwili.

W czasie swojej kadencji na stanowisku dyrektora, Spokorny aktywnie uczestniczył w organizowaniu kursów dla motorniczych i konduktorów oraz wprowadził zakładową Kasę Zapomogowo-Pożyczkową. Przykładał również dużą wagę do edukacji dzieci pracowników tramwajowych, fundując trzy przedszkola (zwane „ochronkami”) oraz, w 1912 roku, umożliwił utworzenie Szkoły Przemysłowo-Rzemieślniczej. Budowa tej szkoły rozpoczęła się przy ul. Hożej 88, a zakończona i otwarta została po I wojnie światowej. Dodatkowo, w październiku 1912 roku, otworzył klasę zawodową w budynku prywatnej szkoły Pawła Chrzanowskiego, która później przekształciła się w Gimnazjum Miejskie im. gen. J. Sowińskiego.

W 1911 roku znalazł się w gronie inicjatorów towarzystwa akcyjnego Elektryczność – Gaz – Trakcja, skoncentrowanego na budowie i eksploatacji powiązanych z energią projektów. Przykładowo, proponowano władze Kalisza budowę elektrowni i przygotowywano się do realizacji sieci podmiejskich elektrycznych tramwajów, jednak przegrały one rywalizację z innymi grupami fabrykantów. W 1913 roku, wraz z A. Wyszniegradzkim i grupą łódzkich fabrykantów, uzyskał koncesję na budowę podmiejskiej linii kolejowej z Grodziska przez Warszawę do Otwocka, jednakże realizację opóźnił wybuch I wojny światowej.

W kontekście kierowania warszawskimi tramwajami, wiele artykułów oraz publikacji przypisuje mu błędnie tytuł inżyniera.

Mecenas sztuki i artystów

Obok swojej działalności gospodarczej, Maurycy Spokorny wykazywał wyraźne zainteresowanie kulturą i sztuką. Był jednym z pierwszych, którym Arnold Szyfman przedstawił koncepcję budowy Teatru Polskiego w Warszawie. W ramach tego ambitnego przedsięwzięcia wspólnie z Władysławem Potockim wziął na siebie część kosztów związanych z budową, co obejmowało m.in. zakup działki przy ul. Karasia, projekty żelaznej kurtyny przeciwpożarowej oraz budowę sceny obrotowej. Teatr, z wielką pompą otwarty 29 stycznia 1913 roku, stał się jednym z ważniejszych ośrodków kulturalnych w stolicy.

Spokorny był również jednym z głównych inicjatorów założonego w 1912 roku Towarzystwa Akcyjnego Budowy i Eksploatacji Teatrów w Królestwie Polskim, gdzie pełnił funkcję wiceprezesa. Jego pasja do sztuki uwidaczniała się również w pracy przy elektryfikacji Zamku Królewskiego w Warszawie, co znacznie przyczyniło się do rozwoju infrastruktury kulturalnej miasta.

Będąc bibliofilem, Spokorny posiadał znaczną kolekcję książek, która była opatrzona jego osobistym ekslibrisem. Jako zapalony kolekcjoner malarstwa polskiego, zyskał również status członka dożywotniego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, na co wpływ miały jego ofiary dzieł sztuki.

Arnold Szyfman, w swoich wspomnieniach, opisał Spokornego jako osobę rozsądnego i praktycznego. Z kolei muzyk Roman Jasiński podkreślił, że miał on gest szeroki, co odbiegało od standardów i rodziło skojarzenia z pełnym klasy podejściem do życia i sztuki.

Życie rodzinne

Rodzice Maurycego Spokornego to Jan i Teofila Bernstein. Jego żoną była Rozalia Friedländer, która żyła w latach od października 1866 do grudnia 1922. Pochodziła z rodziny fabrykanckiej z Łodzi. Para doczekała się czterech córek: Marii, Zofii, Joanny oraz Wandy. Co ciekawe, wszystkie z nich wyszły za mąż za Polaków, co Roman Jasiński określił jako skomplikowaną sytuację, wspominając, że wyszły za „nie pachnących groszem artystów”.

Po jego śmierci, Maurycy Spokorny spoczął na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze 220, rząd 1/2m, grób 25. Jego grób zdobi piękny secesyjny pomnik, który przedstawia nagą kobietę gaszącą płomień życia, stworzony przez L. Topolskiego.

Upamiętnienie

5 kwietnia 2008 roku, w ramach obchodów stulecia elektrycznych tramwajów w Warszawie, miała miejsce istotna ceremonia. Na ścianie budynku administracyjnego zajezdni Wola członkowie warszawskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej, przy współpracy z dyrekcją Tramwajów Warszawskich, odkryli tablicę pamiątkową, upamiętniającą znaczny wkład Maurycego Spokornego w rozwój transportu miejskiego.

Kolejne wydarzenie miało miejsce 10 stycznia 2010 roku. Na północnym ryzalicie elewacji frontowej gmachu Teatru Polskiego w Warszawie odsłonięto tablicę pamiątkową dedykowaną Maurycemu Spokornemu. Inicjatywa ta również została zrealizowana z inicjatywy Okręgowej Izby Aptekarskiej w Warszawie, podkreślając znaczenie jego działalności.

---

Oceń: Maurycy Spokorny

---