Izrael Sztern

---

Życiorys

Izrael Sztern, znany poeta jidysz, przyszedł na świat w Ostrołęce w 1894 roku, pomimo że w obiegu funkcjonują też daty 1891 i 1893 jako potencjalne lata jego urodzenia. Jego dzieciństwo było naznaczone tragedią, ponieważ ojciec, mełamed (nauczyciel w chederze), zmarł, gdy Izrael był jeszcze mały. Wkrótce po tym, obciążenie utrzymania rodziny spadło na jego matkę, która zmarła, kiedy Sztern był w wieku nastoletnim. Dzieciństwo spędził w skrajnej biedzie, a jego edukacja religijna obejmowała tradycyjne nauki w chederze oraz jesziwach w Łomży i Słobódce.

Podczas I wojny światowej mieszkał w Wiedniu, gdzie był internowany przez trzy lata jako obywatel rosyjski. To tam, w warunkach niewoli, miał okazję zanurzyć się w europejskiej literaturze i filozofii. W 1917 roku, po zakończeniu wojny, przybył do Warszawy, gdzie osiedlił się na stałe. Jego debiut poetycki nastąpił w 1919 roku, kiedy to zyskał rozgłos, sympatyzując przez pewien czas z grupą literacką „Hałastra”. Sztern tworzył wyłącznie w języku jidysz, a jego wiersze i eseje były publikowane w różnorodnych pismach, reprezentujących wszystkie możliwe orientacje polityczne i światopoglądowe. W przestrzeni literackiej pojawiały się na przykład publikacje w takich gazetach jak „Literarisze Bleter” oraz dziennik „Hajnt”. W 1923 roku opublikował cykl poetycki nazwany Szpitol lider (Wiersze szpitalne), który dotykał tematu przewlekłej choroby poety. Dzięki tej pracy Sztern zyskał reputację jednego z najważniejszych poetów jidysz okresu międzywojennego.

Pomimo pozytywnych recenzji ze strony krytyków, nigdy za życia nie wydał żadnej książki. Interesowały go głównie studia talmudyczne, przez co stronił od życia literackiego i spędzał większość czasu wśród chasydów. Po wybuchu II wojny światowej Izrael bezskutecznie próbował uciec do ZSRR. Po powrocie do Warszawy znalazł się w warszawskim getcie, gdzie jego życie znów zostaje zdominowane przez skrajne ubóstwo i głód. Dzięki wsparciu Racheli Auerbach miał możliwość korzystania z ludowych kuchni działających w getcie. Później, dzięki pomocy Aurebach oraz Josefa Kirmana, którzy powiadomili Żydowską Samopomoc Społeczną o jego trudnej sytuacji, Izrael trafił do szopu, a potem został umieszczony w hospicjum dla uchodźców.

Pomimo ciężkich warunków, brał udział w literackich wieczorach organizowanych w getcie. Rachela Auerbach relacjonowała, że w trakcie deportacji udało mu się dołączyć do jednego z roboczych komand, lecz później został wybrany do wywózki w ramach brutalnej blokady, gdy pracownicy wracający z aryjskiej strony byli kierowani bezpośrednio na Umschlagplatz. Niestety, prawdopodobnie zginął w obozie zagłady w Treblince w sierpniu 1942 roku. Inna wersja mówi, że mógł umrzeć w Warszawie w trakcie akcji deportacyjnej, a data śmierci wskazywana to również 1943. Niestety, większość jego rękopisów przepadła. Jeden z wierszy Szterna zostały ocalały dzięki Racheli Auerbach, która złożyła go w archiwum getta warszawskiego, tworzonym przez grupę Oneg Szabat. Archiwum to, w trzeciej części, nie zostało odnalezione po wojnie.

Pamięć o Izraelu Szternie przetrwała dzięki H. Lejwikowi, który pośmiertnie upamiętnił go w jednym ze swoich wierszy. W 1955 roku Lejwik doprowadził do publikacji zbioru utworów Szterna w Stanach Zjednoczonych, zatytułowanego Lider un esejen. Wiersze Szterna były także tłumaczone na język angielski, co przyczyniło się do dalszego rozprzestrzenienia jego twórczości.

---

Oceń: Izrael Sztern

---